Fadlu’l-Mennân

Fadlu’l-Mennân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Ömer Faruk Korkmaz Hoca Efendi’nin, “Kur’ân ilimlerine” dair kaleme aldığı eserdir. Kur’ân’ın cem edilmesi, âyetlerin iniş sebepleri, yedi kırâat, nâsih-mensûh, muhkem-müteşâbih, garîbu’l-Kur’ân, uslûbü’l-Kur’ân, i‘câzu’l-Kur’ân, vucûh ve nezâir, tefsîr ve te’vîl gibi  birçok konuyu barındırmaktadır. Korkmaz Hoca Efendi, Ulûmü’l-Kur’ân ve Usûl-i Tefsîr alanlarındaki mühim meselelerle ilgili muhtelif kitapların en güzel noktalarını eserinde derlemiş, konular hakkında kısa öz bilgiler vermiş, güncel konular ve şüphelere de cevap veren bir tarzda hazırlamıştır.

ULÛMÜ’L-KUR’ÂN NEDİR?

Kur’ân İlimleri manasında olan (Ulûmü’l-Kur’ân) kavramı; bilmek, anlamak, kesin görüş sahibi olmak anlamındaki “ilm” kelimesinin çoğulu olan “ulûm” ve “Kur’ân” kelimelerinden oluşan bir isim tamlamasıdır. İlim kavramı ıstılahta; meseleleri delilleriyle bilmek-idrak etmek anlamında kullanılmaktadır. Kur’ân kelimesi ise meşhur anlamıyla okumak anlamına gelen “ka-ra-e” fiilinden türeyen bir isim olup, Cebrâîl Aleyhisselâm vasıtasıyla Hazreti Muhammed Sallallâhü Aleyhi ve Sellem’e yirmi üç senede peyderpey indirilen, mushaflarda yazılı olan ve bizlere kadar tevatürle nakledilen, tilâveti ile ibadet olunan, Fâtiha sûresi ile başlayıp Nâs sûresi ile sona eren Allah Teâlâ’nın mu‘ciz kelâmıdır.”

İzâfet terkîbi olarak “Ulûmü’l-Kur’ân” mutlak bir ifade olarak “Kur’ân’la alâkası olan bütün ilimler” anlamını taşımaktadır. Bu terkipte “ilim” kavramının çoğul olarak kullanılmasının sebebi, Kur’ân ile ilgisi olan yalnızca bir tane ilim değil ona hizmet eden ve ona dayanan bütün ilimlerin kastedilmiş olmasıdır. Dolayısıyla Tefsîr, Kırâat, Resm-i Osmânî, İ‘câzü’l-Kur’ân, Esbâbü’n-Nüzûl, Nâsih-Mensûh,  İ‘râbü’l-Kur’ân, Garîbü’l-Kur’ân ilimleri, Din ve Lügat ilimleri vb. bu guruba girmektedir. Bir diğer tarife göre de Kur’ân’a hizmet eden veya Kur’ân’a dayanan ilimlere Ulûmü’l-Kur’ân denir.

Şeyh Muhammed Ali Sâbûnî, Ulûmü’l-Kur’ân’ı şöyle tarif etmektedir: Ulûmü’l-Kur’ân’dan kasd olunan; nüzûl, cem‘, tertip, tedvin, esbâb-ı nüzûl, mekkî-medenî, nâsih-mensûh, muhkem-müteşâbih ve bunun gibi pek çok araştırmaları kapsayan, bu yüce kitapla alakalı konulardır.

Devamında şöyle buyurmaktadır: Kur’ân ilimlerini incelemekten maksad; Resûlüllâh Sallallâhü Aleyhi ve Sellem’den gelen beyan ve açıklamanın, sahâbe ve tâbiînden -Allah onlardan razı olsun- nakledilen Kur’ân ayetleri tefsirlerinin ışığı altında Allah Azze ve Celle’nin kelamını anlamak; müfessirlerin tefsirde takib ettikleri yo­lu ve üsluplarını bilmek, müfessirlerin meşhurlarını açıklamak, müfessirlerden her birinin özelliklerini ve tefsir şartlarını ve bu il­mîn diğer inceliklerini bilmektir.

ÖZETLE FADLU’L-MENNÂN FÎ ‘ULÛMİ’L-KUR’ÂN ESERİ

Ömer Faruk Korkmaz Hoca Efendi’nin, ‘Kur’ân İlimleri’ne dair kaleme aldığı eseridir. Hoca Efendi bu eserini hazırlarken Ulûmü’l-Kur’ân ve Usûl-i Tefsîr alanlarındaki mühim meselelerle ilgili muhtelif kitapların en güzel noktalarını derlemiş, konular hakkında kısa öz bilgiler vermiş, güncel konular ve şüphelere de cevap veren bir tarzda hazırlamıştır.

FADLU’L-MENNÂN ESERİNDE İŞLENEN KONULAR

• Kur’ân, Kur’ân’ın faziletleri, isimleri, nüzûlü
• Vahiy, âyet, sûre
• Kur’ân’ın cemedilmesi
• Kur’ân-ı Kerîm’in şekli
• Kur’ân-ı Kerîm’in noktalanması
• Âyetlerin iniş sebepleri
• Nesh
• Yedi harf
• Yedi kırâat
• Muhkem ve müteşâbih
• Kur’ân-ı Kerîm’deki (nefs ve yed) kelimeleri
• Hurûf-ı Mukatta‘a
• Garîbu’l-Kur’ân
• Uslûbü’l-Kur’ân
• Kur’ân’da cedel
• Kur’ân’ın özellikleri
• İ‘câzu’l-Kur’ân
• Vucûh ve nezâir
• Kur’ân’da yemin
• Kur’ân’daki misaller
• Kur’ân kıssaları
• Kur’ân’da tekrar
• Kur’ân’da mübhemât
• Tefsîr ve te’vîl
• Kur’ân-ı Kerîm’in tercümesi
• Tefsîrde isrâîliyyât
• FADLU’L-MENNÂN’A KAYNAKLIK TEŞKİL EDEN BAZI ESERLER

Ulûmü’l-Kur’ân ile Alakalı Eserler:

• Fehmü’l-Kur’ân: Ebû Abdillâh el-Hâris el-Muhâsibî (ö. 243/857)
• Fedâ’ilü’l-Kur’ân: Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm (ö. 224/838)
• Beyânü İ‘câzi’l-Kur’ân: Ebû Süleymân Hattâbî (ö. 388/998)
• el-İntisâr li’l-Kur’ân: Ebû Bekr el-Bâkıllânî (ö. 403/1013)
• Esbâbü’n-Nüzûl: Vâhidî (ö. 468/1076)
• Delâ’ilü’l-İ‘câz: Abdülkâhir el-Cürcânî (ö. 471/1078-79)
• Kenzü’l-Vusûl ilâ Ma‘rifeti’l-Usûl: Pezdevî (ö. 482/1089)
• Nüzhetü’l-A‘yüni’n-Nevâzır fî ‘İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâ’ir: İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1201)
• Cemâlü’l-Kurrâ’ ve Kemâlü’l-ikrâ’: Alemüddîn es-Sehâvî (ö. 643/1245)
• et-Tavzîh fî Halli Gavâmidi’t-Tenkîh: Sadrüşşerîa (Mahbûbî ö. 747/1346)
• el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Zerkeşî (ö. 794/1392)
• Besâ’iru Zevi’t-Temyîz fî Letâ’ifi’l-Kitâbi’l-‘Azîz: Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415)
• el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Suyûtî (ö. 911/1505)
• el-Fevzu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr: Şah Veliyullâh ed-Dihlevî (ö. 1176/1762)
• Menâhilü’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Zürkânî (ö. 1367/1948)
• et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn: Muhammed Hüseyin ez-Zehebî el-Mısrî (1915-1977)
• et-Tıbyân li-Ba‘zi’l-Mebâhisi’l-Müte‘allikati bi’l-Kur’ân ‘alâ Tarîki’l-İtkân: Tâhir el-Cezâirî (1852-1920)
• Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Subhî es-Sâlih (1926-1986)
• el-Medhal ilâ ‘Ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm: Muhammed Fârûk en-Nebhân
• el-Lübâb fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Âdil el-Hanbelî
• ‘Ulûmü’l-Kur’ân ve İ‘câzuhû ve Târîhu Tevsîkihî: Muhammed Zerzûr
• Teshîlü’l-Vusûl ilâ Ma‘rifeti Esbâbi’n-Nüzûl: el-‘İk
• ‘Ulûmü’l-Kur’âni’l-Kerîm: Nûruddîn ‘Itr
• Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Mennâ‘ el-Kattân
• et-Tıbyân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Muhammed Ali es-Sâbûnî
• el-Vâzih fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân: Mustafa el-Buğâ – Muhyiddîn Mustû
• Usûlu’t-Tefsîr: İsmail Cerrahoğlu
• el-Medhal li-Dirâseti’l-Kur’âni’l-Kerîm: Ebû Şuhbe
• el-Vâfî fî Şerhi’ş-Şâtıbiyye: Abdulfettâh el-Kâdî

Tefsir Kitapları:

• Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân: İbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/923)
• Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbüh: Zeccâc (ö. 311/923)
• et-Tefsîr: İbnü’l-Münzir en-Nîsâbûrî (ö. 318/930)
• Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm: İbn Ebî Hâtim (ö. 327/938)
• Letâ’ifü’l-İşârât: Abdülkerîm b. Hevâzin el-Kuşeyrî (ö. 465/1072)
• Me‘âlimü’t-Tenzîl: Ferrâ’ el-Begavî (ö. 516/1122)
• Mefâtîhu’l-Gayb: Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210)
• Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm: Ebü’l-Fidâ’ İbn Kesîr (ö. 774/1373)
• el-Bahru’l-Muhît: Ebû Hayyân el-Endelüsî (ö. 745/1344)
• ed-Dürrü’l-Mensûr: Süyûtî’nin (ö. 911/1505)
• Rûhu’l-Me‘ânî: Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî’nin (ö. 1270/1854)
• et-Tahrîr ve’t-Tenvîr mine’t-Tefsîr: Muhammed Tâhir İbn Âşûr’un (ö. 1973)

Hadis Kitapları:

• el-Müsned: Ebû Dâvûd et-Tayâlisî (ö. 204/819)
• el-Musannef: Ebû Bekir b. Ebû Şeybe’nin (ö. 235/849)
• el-Müsned: Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)
• el-Câmi‘u’s-Sahîh: Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî (ö. 256/870)
• el-Câmi‘u’s-Sahîh: Müslim b. el-Haccâc (ö. 261/875)
• es-Sünen: İbn Mâce (ö. 273/887)
• es-Sünen: Ebû Dâvûd es-Sicistânî (ö. 275/889)
• el-Câmi‘u’s-Sahîh: Tirmizî (ö. 279/892)
• es-Sünen (el-Müctebâ): Nesâî (ö. 303/915)
• el-Müsned: Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî (ö. 307/919)
• el-Müsnedü’s-Sahîh: İbn Hibbân (ö. 354/965)
• el-Mu‘cemü’l-Kebîr: Taberânî (ö. 360/971)
• es-Sünen: Dârekutnî (ö. 385/995)
• el-Müstedrek: Hâkim en-Nîsâbûrî’nin (ö. 405/1014)
• Hilyetü’l-Evliyâ’ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ: Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin (ö. 430/1038)
• Şu‘abü’l-Îmân: Ahmed b. el-Hüseyn el-Beyhakî (ö. 458/1066)
• Delâ’ilü’n-Nübüvve: Ahmed b. el-Hüseyn el-Beyhakî (ö. 458/1066)
• et-Temhîd: İbn Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071)
• Câmi‘u’l-Usûl li-Ehâdîsi’r-Resûl: İbnü’l-Esîr Mübârek b. Muhammed (ö. 606/1210)
• el-Kevâkibü’d-Derârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî: Şemseddin el-Kirmânî (ö. 786/1384)
• Mecma‘u’z-Zevâ’id: Heysemî (ö. 807/1405)
• Fethu’l-Bârî: İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449)

Diğer Eserler:

• Şerhu Me‘âni’l-Âsâr: Tahâvî’nin (ö. 321/933)
• Müşkilü’l-Hadîs ve Beyânühû: İbn Fûrek (ö. 406/1015)
• el-Makâsıdü’l-Hasene: Şemseddin es-Sehâvî’nin (ö. 902/1497)
• Keşfü’l-Hafâ’ ve Müzîlü’l-İlbâs: Aclûnî (ö. 1162/1749)
• el-İnsâf: Bâkıllânî (ö. 403/1013)
• Tesîsü’t-Takdîs: Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210)
• el-Mebsût: Serahsî (ö. 483/1090)
• el-Bahru’r-Râ’ik: İbn Nüceym (ö. 970/1563)
• el-‘İnâye: Ekmeleddin el-Bâbertî (ö. 786/1384)
• el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh: Cüveynî (İmâmü’l-Haremeyn ö. 478/1085)
• el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe: İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449)
• et-Tabakât: İbn Sa‘d (ö. 230/845)
• Târîhu Medîneti Dımaşk: İbn Asâkir (ö. 571/1176)
• Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ: Zehebî (ö. 748/1348)
• Tezkiretü’l-Huffâz: Zehebî (ö. 748/1348)
• el-Bidâye ve’n-Nihâye: İbn Kesîr (ö. 774/1373)
• Tehzîbü’t-Tehzîb: İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449)
• Lisânü’l-Mîzân: İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449)
• Vefeyâtü’l-A‘yân: İbn Hallikân (ö. 681/1282)
• et-Ta‘rîfât: Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin (ö. 816/1413)
• Keşfü’z-Zunûn: Kâtib Çelebi (Hacı Halife ö. 1067/1657)
• Makâlâtü’l-Kevserî: Muhammed Zâhid Kevserî (1879-1952)
• es-Sıhâh (Tâcü’l-luga): Cevherî (ö. 400/1009’dan önce)
• Lisânü’l-ʿArab: İbn Manzûr (ö. 711/1311)
• el-Kâmûsü’l-Muhît: Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415)
• Salah Abdülfettâh el-Hâlidî: el-Kur’ân ve Nakdu Meta‘ini’l-Burhân
• el-Cedâvilu’l-Câmi‘a fi’l-‘Ulumi’n-Nâfi‘a: Câsim b. Muhammed Mühelhel
• el-İsrâ’îliyyât fî Kütübi’t-Tefsîr: Ebû Şuhbe
• el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh: Abdülkerim Zeydân